ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΘΕΜΑ

Πλάτωνα Πολιτεία Ε' 473d-474a

Να κυβερνούν οι φιλόσοφοι ή να φιλοσοφούν οι κυβερνώντες;

Εάν μη, ην δ'εγώ, η οι φιλόσοφοι βασιλεύωσιν εν ταις πόλεσι ή οι βασιλείς τε νυν λεγόμενοι και δυνάσται φιλοσοφήσωσι γνησίως τε και ικανώς και τούτο εις ταυτόν συμπέση, δύναμις τε πολιτική και φιλοσοφία, των δε νυν πορευομένων εφ' εκάτερον αι πολλαί φύσεις εξ ανάγκης αποκλεισθώσιν, ούκ έστι κακών παύλα, ω φίλε Γλάυκων ταις πόλεσι, δοκώ δ' ουδέ τω ανθρωπίνω γένει. ουδέ αύτη η πολιτεία μη ποτέ πρότερον φυή εις τό δυνατόν και φως ηλίον ίδη ήν νυν λόγω διεληλύθαμεν. Αλλά τούτο έστι ο μοι πάλαι όκνον εντίθησιν λέγειν ορώντι ως πολύ παρά δόξαν ρηθήσεται χαλεπόν γάρ ιδείν ότι ούκ άν άλλη τις ευδιαμονήσειεν ούτε ιδία ούτε δημόσια. Και ός, ω Σώκρατες, έφη τοιούτον εκβέβληκας ρήμα τε και λόγον, όν ειπών ηγού επί σε πάνυ πολλούς τε και ου φαύλους νυν ούτως, οιον ρίψαντας τα ιμάτια, γυμνούς λαβόντας ότι εκάστω παρέτυχον όπλον, θειν διατεταμένους ως θαυμάσια εργασομένους ους ει μη αμυνή τω λόγω και εκφεύξη, τω ούτι τωθαζόμενος δώσεις δίκην.

Λεξιλογικά - Γραμματικές - συντακτικές επισημάνσεις

1. εάν μή... βασιλεύσωσιν...φιλοσοφήσωσι...συμπέση...αποκλεισθώσιν: υποθετικές προτάσεις, απόδοση: ούκ έσται: προσδοκώμενο

2. ήν δ'εγώ: ήν: α' πρόσωπο παρατατικού του ρήματος ημί: λέγω. Το ρήμα στην αττική διάλεκτο απαντάται στις φράσεις ήν δ'εγώ: είπα, ήν δ'ός = είπε αυτός

3. είς ταυτόν συμπίπτω = συμφωνώ

4. χωρίς = (επιρρημα τρόπου) = χωριστά

5. μή φυή και μή ιδή: ενδοιαστικές προτάσεις εξαρτώμενες από το εννοούμενο ρήμα δέδοικα

6. ειπών: υποθετική μετοχή ήν είπης (υπόθεση) απόδοση η προστατική ηγού (προσδοκώμενο)

7. οίον: εδώ επιρρηματικά για την δήλωση παρομοίωσης

8. παρατυγχάνω: (επί πραγμάτων) = είμαι πρόσφορος, συμβαίνει να είμαι πλησίον, είμαι παρών

9. θειν: απαρέμφατο του θέω = τρέχω

10. διατείνομαι = αγωνίζομαι με όλες μου τις δυνάμεις, σκληρά με πείσμα

11. αμύνομαι τινά = αποκρούω κάποια, υπερασπίζω τον εαυτό μου εναντίον κάποιου/αμύνω τινί= υπερασπίζω, βοηθώ

12. τωθάζω = περιπαίζω, περιγελώ, χλευάζω

Μετάφραση:

Εάν δεν βασιλεύσουν, είπα εγώ, στις πόλεις οι φιλόσοφοι ή δεν φιλοσοφήσουν γνήσια και ικανοποιητικά αυτοί οι οποίοι λέγονται βασιλείς και κυβερνήτες και εάν δεν συμφωνήσουν στο σημείο αυτό η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία και δεν αποκλεισθούν κατ'ανάγκη οι πολλοί άνθρωποι, οι οποίοι τώρα ακολουθούν χωριστά τη μια ή την άλλη κατεύθυνση, δεν υπάρχει φίλε Γλαύκωνα ανάπαυλα από τις συμφορές για τις ανθρώπινες πόλεις, πιστεύω δε ούτε για το ανθρώπινο γένος και φοβάμαι μήπως και αυτό το πολίτευμα, το οποίο πριν από λίγο περιγράψαμε λεπτομερώς, δεν καταστεί ποτέ δυνατόν να λάβει ύπαρξη και να δει το φως του ήλιου. 

Αλλά αυτό είναι το οποίο με κάνει προ πολλού να διστάζω να μιλήσω, διότι βλέπω ότι θα το πω εντελώς αντίθετα από την κρατούσα άποψη, διότι είναι βαρύ να δούμε ότι καμία άλλη πόλη δεν είναι δυνατόν να ευτυχήσει ούτε στο δημόσιο ούτε στον ιδιωτικό βίο. Και αυτός είπε, Σωκράτη έχεις εκστομήσει τέτοια λέξη και πρόταση την οποία, εάν ανακοινώσεις, πίστεψε ότι έπειτα από αυτό πάρα πολλοί άνθρωποι και όχι ασήμαντοι, αφού πετάξουν, τρόπος του λέγειν, τα ενδύματά τους και αρπάξουν όποιο άλλο βρεθεί πρόχειρο στον καθένα, θα τρέξουν γυμνοί με όλη τους την δύναμη για να αρχίσουν θαυμάσια εργασία αυτούς λοιπόν αν δεν τους αντικρούσεις με τον λόγο και δεν διαφύγεις, πράγματι θα τιμωρηθείς γελοιοποιημένος.

Ερμηνευτική ερώτηση:

Ποιες οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη σωστής πολιτικής ζωής; Υγιής πολιτική ζωή θα μπορούσε να υπάρξει μόνο αν οι φιλόσοφοι αναλάμβαναν την εξουσία, ή αν οι ηγεμόνες άρχιζαν να φιλοσοφούν. Το τρίτο στάδιο αγωγής των φυλάκων περιελάμβανε πενταετή σπουδή της φιλοσοφίας και της διαλεκτικής που οδηγεί στην υψίστη μορφή γνώσης, την θέαση του αγαθού. Οι φύλακες-άρχοντες μεριμνούν για την ευδαιμονία ολόκληρης της πόλης και δεν υπηρετούν επιλεκτικά συμφέροντα κοινωνικών ομάδων. Πυρήνας της πολιτικής σκέψης του Πλάτωνα είναι η έννοια της δικαιοσύνης. Δίκαιος, κατά Πλάτωνα, είναι ο άνθρωπος όταν τα τρία στοιχεία που συναπαρτίζουν την προσωπικότητά του (λογιστικό = νους, θυμοειδές = καρδιά, επιθυμητικόν = επιθυμίες) βρίσκονται σε αρμονική συνύπαρξη. Οι φιλόσοφοι-βασιλείς, όντες αδέκαστοι, αμερόληπτοι είναι και δίκαιοι για να εξασφαλίσουν την κοινωνική ευρυθμία και να αποσοβήσουν τον κίνδυνο κοινωνικών εντάσεων.